درمان تومور استخوان با الکتروکموتراپی: گزارش یک مورد درمانی موفق
تومورهای بدخیم استخوانی (از جمله متاستازهای استخوانی ناشی از سرطانهای سینه، پروستات، ریه و غیره) میتوانند باعث درد شدید، کاهش تحرک و کاهش کیفیت زندگی بیمار شوند. درمانهای رایج شامل جراحی برداشتن تومور، پرتودرمانی و شیمیدرمانی سیستمیک است که هر یک محدودیتهایی دارند. در مواردی که تومور در محلهای صعبالعبوری مانند استخوان خاجی (ساکروم) قرار دارد یا بیماران امکان تحمل عمل جراحی ندارند، روشهای کمتهاجمی جایگزین در اولویت قرار میگیرند. الکتروکموتراپی (ECT) یکی از این روشهای نوین است که در دهههای اخیر به کار گرفته شده و نتایج امیدوارکنندهای نشان داده است. الکتروکموتراپی به کمک پالسهای الکتریکی پرولتاژ، نفوذ داروهای شیمیدرمانی را به سلولهای توموری افزایش میدهد و به همین دلیل نرخ اثربخشی آن در مقایسه با شیمیدرمانی معمول، تا ۷۰–۹۰ درصد گزارش شده است . در این مقاله، تجربه درمان تومور استخوان با دستگاه الکتروکموتراپی پارس تراوا را مرور می کنیم.
.
تومورهای استخوانی و چالشهای درمان
تومورهای استخوانی به دو دستهٔ اولیه (مانند استئوسارکوم، کندروسارکوم، کندروماساکارکوم) و ثانویه/متاستازیک (معمولاً از سرطانهای دیگر منتشر شده به استخوان) تقسیم میشوند. هر دو نوع میتوانند باعث ضعیفشدن استخوان و درد شدید شوند. برای مثال تومورهای متاستاتیک در استخوان لگن و خاجی به دلیل درگیری اعصاب و فشار روی اندام تحتانی، مشکلات حرکتی جدی ایجاد میکنند. درمان استاندارد این تومورها اغلب جراحی باز یا کاهش ضریب شکستگی با فیکساسیون است. در صورت عدم امکان جراحی، پرتودرمانی برای تسکین درد (موفقیت ۵۰–۸۰٪) یا شیمیدرمانی سیستمیک توصیه میشود. با این حال، این درمانها گاهی موثر نبوده یا عوارض جانبی زیادی دارند. به همین دلیل، روشهای جایگزین مانند درمان هدفمند موضعی کمتهاجمی مطرح میشوند. یکی از این روشها الکتروکموتراپی است که میتواند با کمترین تخریب بافت سالم اطراف، کنترل موضعی تومور را بهبود دهد.
.
الکتروپوراسیون و الکتروکموتراپی چیست؟
الکتروپوراسیون برگشتپذیر (Reversible Electroporation) به فرآیندی گفته میشود که در آن پالسهای الکتریکی کوتاه و پرولتاژ، موقتا غشای سلولهای بافت مورد نظر را «متخلخل» میکند. این منفذهای ریز اجازه میدهند تا مولکولهای دارویی یا DNA از غشاء عبور کنند. الکتروکموتراپی از ترکیب الکتروپوراسیون با داروی شیمیدرمانی استفاده میکند. به طور معمول، ابتدا داروی شیمیدرمانی (معمولاً بلیومایسین یا سیسپلاتین) به صورت تزریق داخل وریدی به بدن داده میشود و پس از مدتی که دارو در خون و تومور پخش شد، الکترودهای مخصوص ECT در محل تومور یا اطراف آن قرار میگیرند. سپس پالسهای کوتاه برق با ولتاژ بالا (معمولاً هزاران ولت) از طریق این الکترودها اعمال میشود. این پالسها غشای سلولهای توموری را به سرعت نفوذپذیر میکنند و باعث ورود مقادیر بیشتری از داروی ضدسرطان به داخل سلولها میشوند.
نتیجه این ترکیب، اثر ضدتوموری چند برابر و مؤثرتر از دارو به تنهایی است، بدون آنکه لزوماً دوز کل دارو را افزایش دهیم . پس از درمان، تومور به مرور پاسخ میدهد (کاهش حجم یا نابودی سلولی) و بافت اطراف سالم تا حد زیادی حفظ میشود. این روش کمتهاجم محسوب شده و معمولاً درد و استراحت کوتاهمدت بعد از انجام دارد.
مزایای الکتروکموتراپی در تومورهای عمقی استخوانی
مزایای درمان تومور استخوان با الکترکموتراپی به شرح زیر است:
- اثربخشی موضعی بالا: الکتروکموتراپی با افزایش نفوذ دارو به سلولهای توموری، پاسخ درمانی قابل توجهی ایجاد میکند. بررسیهای بالینی گسترده نشان دادهاند که در حدود نیمی از بیماران مبتلا به متاستاز استخوانی پس از ECT کاهش اندازه تومور یا کنترل موضعی بیماری دیده میشود.
- کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی: مطالعه بزرگ چندمرکزی روی ۱۰۲ بیمار نشان داد پس از ECT شدت درد (نمره VAS) به طور معناداری کاهش مییابد و کیفیت زندگی بیماران بهتر میشود . مطالعه نظاممند دیگری نیز نشان داد میانگین نمره درد بیماران از ۶.۹ به ۲.۷ کاهش یافت.
- کمتهاجمی بودن: برخلاف جراحی باز، ECT بدون برش جراحی انجام میشود (معمولا از طریق برشهای کوچک برای قرار دادن الکترود) و زمان ریکاوری کوتاهی دارد. به همین خاطر، دوره بهبودی بیمار سریعتر است و عوارض جانبی اندکی مانند درد خفیف محل نفوذ الکترود گزارش شده است.
- دوز کمتر شیمیدرمانی: در این روش معمولا دوز بلیومایسین مورد استفاده بسیار کمتر از حالت معمول شیمیدرمانی است چرا که ورود بهینه دارو تضمین میشود. این موضوع به معنی کاهش عوارض سیستمیک داروها در بدن است.
- قابل تکرار بودن: در صورت نیاز میتوان جلسات الکتروکموتراپی را تکرار کرد. در موارد متاستاز استخوان، برخی بیماران بیش از یک جلسه ECT دریافت میکنند.
- هماهنگی با سایر درمانها: الکتروکموتراپی معمولا به عنوان درمان کمکی در ترکیب با رادیوتراپی یا جراحی تجویز میشود. مطالعات نشان دادهاند همراهی ECT با تثبیت استخوان، نتایج بهتری در کنترل تومور ایجاد میکند.
.
روند کلی درمان با الکتروکموتراپی
مراحل معمول الکتروکموتراپی تومورهای عمقی عبارتند از:
- ارزیابی اولیه: انجام تصویربرداری (MRI/CT) برای تعیین اندازه و محل دقیق تومور.
- تزریق داروی شیمیدرمانی: اغلب بلئومایسین به صورت تزریق داخل وریدی با دوز پایین به بیمار تزریق میشود. این دارو در بافت تومور تجمع مییابد.
- قرار دادن الکترودها: جراح یا رادیولوژیست تحت راهنمایی تصویری (فلوروسکوپی یا CT) الکترودهای ویژه ECT را در تومور یا اطراف آن کار میگذارد. در تومورهای استخوانی معمولا الکترودها سوزنی یا بلند انتخاب میشوند تا پالسها به عمق تومور برسند.
- اعمال پالسهای الکتریکی: پس از جایگذاری الکترودها، دستگاه الکتروکموتراپی، پالسهای کوتاه و پرقدرتی را بین الکترودها ارسال میکند. این پالسها در میلیثانیه رخ میدهند و به گذر موقت یونها در غشای سلولهای تومور کمک میکنند. بیمار در این لحظه ممکن است اسپاسم عضلانی ملایم یا حس ضربان الکتریکی را احساس کند؛ بنابراین تحت بیحسی یا بیهوشی خفیف قرار میگیرد.
- پایش پس از عمل: پس از اتمام پالسها، بیمار تحت نظر قرار میگیرد و معمولا بدون بستری طولانی میتواند ترخیص شود. تصویربرداری پیگیری در هفتهها یا ماههای بعد وضعیت پاسخ تومور را نشان میدهد.
.
این روش نیازمند تجهیزات خاصی است؛ شرکت پارس زیست الکترومغناطیس (پارس تراوا) اولین تولیدکننده ایرانی دستگاههای الکتروپوریشن و الکتروکموتراپی است که بر اساس دانش پژوهشگران داخلی، دستگاههای ECT استاندارد تولید و ارایه میکند. دستگاههای این شرکت اجازه تخریب دقیق سلولی با حداقل آسیب به بافت سالم اطراف را میدهند.
شرح کیس: درمان بیمار مبتلا به تومور استخوان با الکتروکموتراپی
یک بیمار خانم ۴۸ ساله با درگیری توموری بزرگ در ناحیه استخوان خاجی لگن مراجعه کرد. مشخص شد تومور ابعاد ۸×۱۰ سانتیمتر دارد و به علت بزرگ بودن و مجاورت با ساختارهای عصبی امکان جراحی برداشتن وجود نداشت. علائم اولیه شامل درد شدید ناحیه لگن و ناتوانی در راه رفتن و نشستن بود. پس از مشاوره تیم ارتوپدی-انکولوژی، تصمیم بر انجام الکتروکموتراپی گرفته شد و دو جلسه درمان با فاصله زمانی مناسب برنامهریزی شد.
• جلسه اول الکتروکموتراپی: ابتدا دوزی استاندارد از بلئومایسین به بیمار تزریق و پس از چند دقیقه الکترودهای مخصوص در بخش درگیر لگن کار گذاشته شد. پالسهای الکتریکی اعمال گردید. تصویربرداری MRI سه ماه پس از درمان نشان داد حجم تومور حدود ۶۰ درصد کاهش یافته است. به دنبال این کاهش قابل توجه، بیمار موفق شد بدون درد شدید حرکت کند، بنشیند و توانایی راه رفتن او بهبود چشمگیری پیدا کرد. (قبل از این جلسه بیمار تقریبا زمینگیر شده بود.)
• جلسه دوم الکتروکموتراپی: با گذشت چند ماه و افزایش دوباره حجم تومور، جلسه دوم نیز انجام شد. در این مرحله کاهش حجم تومور نسبت به جلسه اول کمتر بود (حدود ۲۰–۳۰ درصد)، اما علائم بیمار مجدداً بهبود یافت. بیمار از کاهش درد و افزایش راحتی در نشستن گزارش داد. حتی با وجود پاسخ جزئی، بیمار رضایت داشت چرا که توانایی حرکتی بهتری پیدا کرده بود.
.
نتایج درمان با ECT این بیمار به طور خلاصه: کاهش قابل توجه حجم تومور پس از جلسه اول (حدود ۶۰٪)، بازگشت توان حرکتی و توانایی نشستن بدون کمک. بعد از جلسه دوم نیز کنترل درد ادامه یافت و کیفیت زندگی بهبود یافت. هیچ عارضه جدی نظیر عفونت یا علائم سیستمیک ناشی از دارو مشاهده نشد.
.
بررسی شواهد علمی مرتبط
مطالعات بالینی متعددی اثرات مثبت الکتروکموتراپی در کنترل تومورهای استخوانی و کاهش درد را تأیید کردهاند. به عنوان مثال، مطالعه نظاممند سال ۲۰۲۳ روی تقریباً ۲۵۰ بیمار متاستاز استخوان نشان داد که پس از ECT، بیش از نصف بیماران کنترل بیماری موضعی (ثابت ماندن اندازه تومور) داشتند و میانگین نمره درد (VAS) بیماران از حدود ۶.۹ به ۲.۷ کاهش یافت . در همان مطالعه تأکید شد که الکتروکموتراپی «یک درمان کمتهاجمی و محافظ بافت» است و برای بیمارانی که درمان دیگری ندارند میتواند کنترل تومور و بهبود کیفیت زندگی را فراهم کند.
مطالعات دیگر نشان دادهاند الکتروکموتراپی با سمیت پایین و دوره نقاهت کوتاه میتواند نقش مکملی در کنار درمانهای رایج باشد . یک مطالعه چندمرکزی اروپایی روی ۱۰۲ بیمار با متاستاز استخوان گزارش کرد که پس از ECT کاهش درد و بهبود چشمگیر کیفیت زندگی اتفاق افتاد . در واقع، اگر چه هنوز نیاز به مطالعات تصادفی بیشتری احساس میشود، اما نتایج اولیه بسیار امیدوارکننده است و ECT در مراکز پیشرفته راهی برای درمان تومورهای غیرقابل جراحی تلقی میشود.
.
نکات کلیدی و توصیهها
• انتخاب مناسب بیماران: ECT برای تومورهای کوچک تا متوسط عمیق که امکان جراحی ندارند یا قبلاً درمانهای دیگر شکست خوردهاند، ایدهآل است. برای تومورهای خیلی وسیع ممکن است نیاز به ترکیب با تثبیت استخوان یا درمان مکمل باشد.
• تکرار درمان: در صورت نیاز، جلسات چندگانه قابل تکرار است. این گزارش نشان میدهد گرچه جلسه دوم تأثیر کمتری داشت، اما علائم بیمار بهبود یافت. در مطالعات بالینی نیز تکرار الکترودها در چند مرحله به کنترل بهتر تومور کمک میکند.
• عوارض جانبی: در مقایسه با درمانهای مرسوم، الکتروکموتراپی بسیار کمعارضه است. شایعترین مشکلات موقتی شامل درد محل تزریق، اسپاسم عضلانی ناچیز و التهاب مختصر بافت نرم هستند که با مراقبت معمول برطرف میشوند.
• پیگیری منظم: به دلیل احتمال رشد مجدد، پیگیری با تصویربرداری دورهای لازم است تا در صورت نیاز درمانهای بعدی (مانند تکرار ECT یا رادیوتراپی) انجام شود.
.
جمع بندی
الکتروکموتراپی یک روش درمانی کمتهاجمی و اثربخش برای درمان تومور استخوان (به ویژه تومورهای بدون گزینه جراحی) است. تجربه موردی حاضر نشان میدهد که ECT میتواند به سرعت حجم تومور را کاهش دهد و عملکرد حرکتی بیمار را بهبود بخشد، در حالی که عوارض کمی به دنبال دارد. مطالعات علمی نیز تاثیر قابل توجه این روش در کاهش درد و بهبود کنترل تومور را در بیش از نیمی از بیماران تأیید کردهاند. با توجه به دسترسی دستگاههای ECT در ایران (تولید شرکت پارس تراوا) و نتایج موفق در جهان، این روش بهعنوان جایگزین یا تکمیلکننده درمانهای مرسوم در تومورهای استخوانی مطرح است.
شرکت پارس زیست الکترومغناطیس (پارس تراوا)، اولین تولیدکننده دستگاههای الکتروپوریشن و الکتروکموتراپی در ایران ، با سالها تجربه در حوزه فناوریهای درمانی الکتریکی، آماده ارائه خدمات و تجهیز مراکز درمانی به این تکنولوژی پیشرفته است. اگر شما یا بیمارانتان به دنبال درمانهای نوین سرطان هستید، تیم فنی و پزشکی پارس تراوا در کنار شماست. برای مشاوره و اطلاعات بیشتر میتوانید به وبسایت رسمی شرکت به آدرس persiantarava.me مراجعه کنید یا از طریق تلفن ۰۹۰۲۴۰۵۱۸۶۲ با ما تماس بگیرید. کارشناسان ما پاسخگوی سوالات شما خواهند بود و در تهیه طرح درمان الکتروکموتراپی همراهتان خواهند بود. با اطمینان از تخصص ایرانی در درمانهای نوین، گامی به سوی سلامتی بردارید!
.
منابع
• Bocchi, M. B., Meschini, C., Pietramala, S., et al. Electrochemotherapy in the Treatment of Bone Metastases: A Systematic Review. J. Clin. Med. 2023, 12(19), 6150.
• Campanacci, L., Cevolani, L., De Terlizzi, F., et al. Operating procedures for electrochemotherapy in bone metastases: Results from a multicenter prospective study on 102 patients. Eur. J. Surg. Oncol. 2021, 47(10), 2609–2617.
• Ottlakan, A., Lazar, G., Olah, J., et al. Current Updates in Bleomycin-Based Electrochemotherapy for Deep-Seated Soft-Tissue Tumors. Biomedicines 2023, 11(2), 19.
• Bianchi, G., Campanacci, L., De Terlizzi, F., et al. Electrochemotherapy in the Treatment of Bone Metastases: A Phase II Trial. World J. Surg. 2016, 40(12), 3088–3094.
• Mali, B., Jarm, T., Snoj, M., et al. Antitumor effectiveness of electrochemotherapy: A systematic review and meta-analysis. Eur. J. Surg. Oncol. 2013, 39(1), 4–16.
• Probst, U., Fuhrmann, I., Beyer, L., et al. Electrochemotherapy as a New Modality in Interventional Oncology: A Review. Technol. Cancer Res. Treat. 2018, 17, 1533033818785329.
